Η ΑΠΑΤΗ ΣΤΟ ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

Ο σχεδιασμός της επιχειρησιακής στρατηγικής αποτελεί τη βασική διαδικασία μέσω της οποίας καθορίζονται οι στόχοι και προσδιορίζονται οι ενέργειες που πρόκειται να ακολουθήσει η επιχείρηση προκειμένου να υλοποιηθούν οι στόχοι αυτοί.

Πηγές κινδύνων: Ωστόσο, το σύγχρονο περιβάλλον χαρακτηρίζεται από έντονη πολυπλοκότητα, πυκνότητα υποχρεώσεων και αβεβαιότητα, δεδομένα που φέρνουν την επιχείρηση αντιμέτωπη με πλήθος κινδύνων.

Οι μεταβαλλόμενες συνθήκες διαμορφώνουν τις πηγές κινδύνων, οι οποίοι μπορεί να προέρχονται από τη δυναμική τόσο εσωτερικών όσο και εξωτερικών παραγόντων όπως:

 

•       Το φυσικό περιβάλλον: φυσικές καταστροφές, πλημμύρες, σεισμοί
•       Το κοινωνικό περιβάλλον: ηθικές αξίες, αναταραχές, κοινωνικές εξεγέρσεις
•       Το πολιτικό περιβάλλον: αστάθεια, διεθνές πολιτικό περιβάλλον, αναξιοκρατία
•       Το επιχειρησιακό περιβάλλον: εργασιακές σχέσεις, εργατικά ατυχήματα, μη σύννομες                  μέθοδοι πρόσληψης και απόλυσης εργαζομένων
•    Το οικονομικό περιβάλλον: παγκοσμιοποίηση αγορών, μεταβολές επιτοκίων, φορολογική            νομοθεσία
•    Το νομικό περιβάλλον: συνεχές νομοθετικό έργο, μεταβολές και ερμηνευτικές εγκύκλιοι,              πολυπλοκότητα      

 Είδη κινδύνων: Οι κίνδυνοι με τους οποίους ενδέχεται να έρθει αντιμέτωπη μια επιχείρηση μπορούν να κατηγοριοποιηθούν ως εξής:

Ø  Στρατηγικοί κίνδυνοι: ανταγωνισμός, πελατολόγιο, μεταβολές ζήτησης, συγχωνεύσεις, εξαγορές

Ø  Χρηματοοικονομικοί κίνδυνοι: επιτόκια, συναλλαγματικές μεταβολές, πιστωτικός κίνδυνος, ρευστότητα, πληθωρισμός

Ø  Λειτουργικοί κίνδυνοι: ασθενής σύνθεση ΔΣ (ανεπάρκεια/αδιαφορία μελών ΔΣ), έλλειψη κανονισμών και διαδικασιών, ανεπάρκεια επιστημονικού προσωπικού

Ø  Λοιποί κίνδυνοι: εργατικά ατυχήματα, κίνδυνοι λογιστικής φύσεως, κίνδυνοι συστημάτων πληροφορικής (π.χ. στην ασφάλεια δεδομένων, κλπ.), ελλιπής εκπαίδευση προσωπικού, κ.ά.

Ο κίνδυνος της απάτης: Τα παραπάνω είδη κινδύνων, γεννούν με τη σειρά τους αδυναμίες στη λειτουργία της επιχείρησης που ενδέχεται να τη φέρουν αντιμέτωπη με τον κίνδυνο απάτης. «Απάτη καλείται η πράξη ή πράξεις που διενεργούνται από ένα ή περισσότερα πρόσωπα σε μία επιχείρηση με σκοπό την απόκτηση παράνομου οφέλους από τους εμπλεκόμενους» (Β. Ι. Λουμιώτης, 2013).

            Ενδεικτικά παραδείγματα απάτης είναι τα εξής:

·         Η φοροδιαφυγή

·         Η διοχέτευση στην αγορά ελλαττωματικών προϊόντων

·         Απάτη που αφορά σε θέματα μισθοδοσίας και ασφαλιστικών εισφορών

·         Θέματα δωροδοκίας, κλοπή μετρητών, υπεξαίρεση, ψευδείς οικονομικές καταστάσεις.

Η φοροδιαφυγή αποτελεί τη συνηθέστερη μορφή απάτης που εμφανίζεται στις επιχειρήσεις. Συνήθως εμφανίζεται με την είσπραξη χρηματικών ποσών για την οποία δεν εκδίδεται αντίστοιχο παραστατικό.

Σε άλλες περιπτώσεις γίνεται καταβολή μισθών σε υπαλλήλους που είτε δεν εμφανίζονται στην επιχείρηση, είτε έχουν απολυθεί από την επιχείρηση με σκοπό είτε να εμφανισθούν μεγαλύτερα έξοδα στην επιχείρηση είτε να καρπωθεί κάποιος άλλος τον μισθό.

Η δωροδοκία, αφορά σε αποδοχή χρηματικού ή άλλου ανταλλάγματος που έχει αξία, ώστε να επηρεασθεί μια απόφαση. Για παράδειγμα, ένας υπάλληλος δέχεται χρήματα προκειμένου να προωθήσει τις υπηρεσίες ή τα εμπορεύματα ενός συγκεκριμένου προμηθευτή. Υπάρχει βέβαια και η περίπτωση όπου ο υπάλληλος εκβιάζει προμηθευτή προκειμένου να επηρεάσει θετικά την επιλογή του τελευταίου.

Άλλες φορές καταχωρίζονται εικονικά παραστατικά στα βιβλία της επιχείρησης με σκοπό την εκταμίευση χρηματικών ποσών. Η υπεξαίρεση, εμφανίζεται ως κλοπή χρηματικών ποσών, επιταγών πριν την καταχώρισή τους ή ακόμη και με την καταχώρισή τους αλλά με μικρότερη αξία. Σε άλλες περιπτώσεις δεν γίνεται καθόλου καταχώριση εισπράξεων από πελάτες.

Συνηθισμένη πρακτική των επιχειρήσεων είναι και η παραποίηση των οικονομικών καταστάσεων που τελικά οδηγούν σε ψευδείς δημοσιοποιημένες οικονομικές καταστάσεις. Για παράδειγμα, εμφάνιση εσόδων από εικονικές πωλήσεις, λανθασμένη αποτίμηση παγίων στοιχείων, απόκρυψη υποχρεώσεων και εσόδων, κ.ά.

Η αξία του εσωτερικού ελέγχου: Ο κίνδυνος της απάτης εμφανίζεται συνήθως σε περιπτώσεις όπου η διοίκηση εφαρμόζει ανεπαρκές ή ελάχιστο σύστημα ελέγχου. Ειδικότερα, όταν γίνονται πληρωμές χωρίς κάποιο παραστατικό ή κάποια εγκριτική διαδικασία ή γίνονται σε περίεργες γεωγραφικές περιοχές ή σε μη φερέγγυους προμηθευτές. Όταν υπάρχει συσσώρευση εργασιών, π.χ. στο λογιστήριο, με αποτέλεσμα να μην υπάρχει χρόνος για επαρκή έλεγχο. Όταν καταστρέφονται ή αποκρύπτονται σημαντικά έγγραφα, κ.ά.

Τα κίνητρα εμφάνισης της απάτης είναι συνήθως οικονομικής φύσεως. Για παράδειγμα, η ανάγκη για: τραπεζικό δανεισμό, άντληση κεφαλαίων από το χρηματιστήριο (πίεση για εισαγωγή της επιχείρησης), πώληση επιχειρήσεων λόγω επενδυτικού ενδιαφέροντος. Επιπρόσθετα, σημαντικό κίνητρο είναι και η μείωση της φορολογικής επιβάρυνσης, αλλά και το έντονο ανταγωνιστικό περιβάλλον﮲ όλα μπορούν να οδηγήσουν στην παραποίηση των οικονομικών καταστάσεων μια επιχείρησης.                 

Συνηθισμένες πρακτικές απόκρυψης της απάτης αποτελούν ενδεικτικά:

Ø  Η έγκριση μιας συναλλαγής μόνο από υψηλόβαθμα στελέχη π.χ. Γενικούς Διευθυντές, Γενικούς Γραμματείς, Οικονομικούς Διευθυντές.

Ø  Η απευθείας συνεργασία των υψηλόβαθμων στελεχών με το τμήμα εσωτερικού ελέγχου, ώστε να φαίνεται ότι η συναλλαγή έχει την απαραίτητη έγκριση.

Ø  Ο περιορισμός της ροής πληροφοριών, ώστε να μην υπάρχει πλήρης ενημέρωση των ατόμων που εμπλέκονται στη συναλλαγή.

Ø  Η πολυπλοκότητα της συναλλαγής, ώστε να μην μπορεί εύκολα να εντοπισθεί ούτε να ελεγχθεί η απάτη.

Από τα παραπάνω γίνεται αντιληπτό πως ο κίνδυνος της απάτης αποτελεί μια διαρκή απειλή για το σύγχρονο επιχειρηματικό περιβάλλον. Τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα τα εκάστοτε οικονομικά επιτελεία έχουν προβεί στην έκδοση πλήθους φορολογικών νομοσχεδίων, νομοσχέδιων για την επιβολή προστίμων και πρόσφατα σε νομοθεσία για τα ηλεκτρονικά βιβλία και την νομιμοποίηση εσόδων από παράνομες δραστηριότητες.

Οι επιχειρήσεις έχουν τη δυνατότητα να δημιουργήσουν διεύθυνση εσωτερικού ελέγχου (υποχρεωτικά για τις εισηγμένες επιχειρήσεις στο χρηματιστήριο). Η διοίκηση της κάθε επιχείρησης είναι υπεύθυνη για την θέσπιση και εφαρμογή των απαραίτητων κανονισμών και διαδικασιών, ώστε να περιορισθούν ή και να εξαλειφθούν τα φαινόμενα απάτης. Η οποιαδήποτε οικονομική συναλλαγή θα πρέπει να ακολουθεί την καθορισμένη διαδικασία και να συμπεριλαμβάνει τα απαραίτητα νόμιμα παραστατικά που αιτιολογούν και αποδεικνύουν την συναλλαγή.

Τις περισσότερες φορές για κάποιους ισχύει ότι το κίνητρο της διάπραξης μιας απάτης είναι πιο ισχυρό από το αξιόποινο διάπραξης της απάτης. Στοιχεία που αποτελούν το τρίγωνο της απάτης είναι: α) το κίνητρο, β) η ευκαιρία, γ) η καθοδήγηση. Η μεγαλύτερη απειλή για μια επιχείρηση δεν είναι μόνο η έλλειψη αναγνώρισης απειλών και κινδύνων που αφορούν στο ευρύτερο εξωτερικό περιβάλλον της αλλά και η μη αναγνώριση των αδυναμιών της. Για τον λόγο αυτόν, η επιχείρηση οφείλει να δημιουργεί το πλαίσιο μέσα στο οποίο εφαρμόζονται οι κανονισμοί, τηρούνται οι διαδικασίες, λειτουργεί αποτελεσματικά ο εσωτερικός έλεγχος, υπάρχουν δικλείδες ασφαλείας και στάδια ελέγχου. Επίσης, οφείλει να εκπαιδεύει στελέχη και προσωπικό, ώστε να αναγνωρίζουν και να αντιλαμβάνονται τους ενδεχόμενους κινδύνους, να επιλέγει σωστά το ανθρώπινο δυναμικό που θα υλοποιήσει τον στρατηγικό σχεδιασμό της και να μην επιτρέπει τη δημιουργία ευκαιριών για την τέλεση απάτης.